Elementy fantastyki – szczury i koty

Zabobony były z nami od zawsze, jednak nikt nie zgromadził tylu dotyczących siebie, jak szczury i koty. Nie jest więc zadziwiający fakt, że pojawiają się one także w literaturze fantasy. Oba te zwierzęta zazwyczaj dotrzymują towarzystwa czarownicom, jednak szczury często mogą znaleźć się w niekomfortowej sytuacji pływania w wywarze eliksiru! W urban fantasy, dark fantasy i horrorach te małe gryzonie czają się na ulicach i w ściekach, koty zaś mogą być tajemniczymi asystentami, istotami zadającymi zagadki lub przewodnikami po magicznych krainach.

Magia i przesądy

Pomimo że szczury i koty z zasady są naturalnymi wrogami, mają wiele wspólnego, zwłaszcza w opowieściach, w których się pojawiają. Zarówno czarny kot, jak i czarny szczur są symbolami szeroko pojętego pecha. Obaj utożsamiani są z czarną magią i okultyzmem. Obaj są łącznikami między światami, czasem też potrafią przepowiadać przyszłość.

Stary przesąd mówi, że szczury opuszczą przeklęty statek, który ma zatonąć na morzu, oraz dom, który ma się zawalić. Niektórzy twierdzą, że również potrafią widzieć duchy. W "Harrym Potterze" dowiadujemy się, że te zwierzęta wcale nie są tymi, na które wyglądają. W "Świecie Dysku" szczury i koty są jedynymi istotami żywymi (poza wiedźmami), które są w stanie zobaczyć Śmierć. Istnieje nawet oddzielna Szczurza Śmierć.

Szczurzy łajdak i tortury

W zachodnich kulturach szczury od dawna były zwierzętami, których się lękano i nienawidzono. Uważano je za trujące stworzenia, które atakowały ludzi, podkradały jedzenie i rozsiewały choroby. Używano ich również jako narzędzia tortur.

Na przykład, w elżbietańskiej Anglii, w Tower of London, gdy nadchodziły deszcze i dachy cel zaczynały przesiąkać, nadciągały całe kolonie szczurów, które, przerażając więźniów, pozostawiały ich pogryzionymi i zainfekowanymi różnymi chorobami. Szczurze tortury ukazywane są w wielu książkach, między innymi w "Roku 1984" George'a Orwella, "Studni i wahadle" Edgara Allana Poe, "Świątyni Wiatrów" Terry'ego Goodkinda oraz w popularnym serialu produkcji HBO "Grze o tron".

Szczury w fikcji mają tendencję do odgrywania najbardziej paskudnych ról – zazwyczaj mają na celu wystraszenie bohaterów lub są symbolami obłędu. W "Szczurach" Jamesa Herberta, tytułowe zwierzęta wielkości psa atakują ludzi. Gra "Dishonored" również używa podobnego obrazu, w którym szczury roznoszą choroby, co wiąże się z teorią zainfekowania średniowiecznej Europy Czarną Śmiercią przez właśnie te zwierzęta.

Podczas gdy myszy są uosobieniem heroizmu i odwagi, na przykład Ryczypisk w "Opowieściach z Narnii" C. S. Lewisa, szczury są mniej faworyzowanymi bohaterami. Szczerze mówiąc, w opowiadaniach o dzielnych myszach to właśnie szczury są ich głównymi wrogami.

Szczurzy król

Czasem w historiach o wściekłych szczurach pojawia się postać ich przywódcy, Szczurzego Króla. To z kolei zainspirowane jest występowaniem takich anomalii w realnym świecie. Może się bowiem zdarzyć, iż kilka szczurów złączy się ogonami na przykład poprzez brud i krew; takie duże szczurze ciało może się cały czas rozwijać bez jakichkolwiek fizjologicznych komplikacji. Wczesne przesądy uznawały taką kreaturę za władcę wszystkich szczurów, zazwyczaj jego pojawienie się uznawano za bardzo zły omen.

Według niektórych podań folklorowych, Szczurzy Król miał siedzieć na tronie stworzonym z poplątanych szczurzych ogonów. W "Dziadku do orzechów i Mysim Królu" Hoffmana, Mysi Król ukazany jest jako jedna kreatura z wieloma głowami. W wielu historiach Szczurzy Królowie występują z wieloma głowami lub wieloma ciałami, natomiast są też takie opowieści, w których mamy do czynienia z jednym gigantycznym szczurzym cielskiem. Zagadka Szczurzego Króla poruszona jest w pratchettowskim "Zadziwiającym Maurycym i jego uczonych szczurach", w którym autor sugeruje, iż kreatura ta nie jest istotą naturalną, lecz wytworem okrutnych i pokręconych osób, które wiążą szczurze ogony ze sobą w nieznanym celu.

Ukryte szczury

W chińskim Zodiaku, Szczur jest jednym z dwunastu zwierząt powiązanych z cechami takimi jak inteligencja, szczodrość, kreatywność i ambicja. W rzeczywistości szczury nie są groźnymi i brudnymi stworzeniami, jako zwierzaki domowe są bardzo inteligentne, zabawowe i łagodne. Głównym bohaterem animowanej bajki "Ratatuj" jest właśnie szczur, mądry i dający się lubić. Tak samo w "Doktorze Dolittle" szczury są pozytywnie opisywane. W fantastyce zwierzęta te są tajemnicze i magiczne, może trochę niejednoznaczne, ale niekoniecznie wściekłe.

Szczury żyjące w kanałach, żywiące się pozostałościami po ludzkich posiłkach, mogą być symbolami podklas, zapomnianych lub ukrytych istot miasta bądź też czegoś dziwnego i lekko złowieszczego, żyjącego pod naszymi stopami. Nie jest więc niczym dziwnym fakt, iż szczury są fascynującym tematem dla pisarzy urban fantasy. Na przykład w "Nigdziebądź" Neila Gaimana są one ważnymi aspektami ukrytego Londynu.

Koty: szczęście, magia i zagadki

Udomowienie kota sięga daleko w przeszłość. W 2004 roku odkryto neolityczny grób, mający około 9500 lat. W grobie znaleziono szczątki człowieka, ze szczątkami kota przysuniętymi blisko do ciała. Koty więc od dawna uznawane były za stworzenia wyjątkowe i magiczne. W starożytnym Egipcie uznawano je za święte, a w wielu innych religiach były one przewodnikami i strażnikami ludzi. W Japonii i Rosji były symbolami powodzenia. W wielu kulturach ich umiejętność lądowania na czterech łapach była podstawą wierzeń, iż posiadają one kilka żyć, których liczba wahała się od sześciu do dziewięciu.

Sfinks, mitologiczna postać z ciałem lwa, jest sławny ze swojego ulubionego zajęcia, czyli zadawania zagadek. Prawdopodobnie przez koci wygląd sfinksa, zwierzęta te często są w opowieściach tajemnicze, nigdy nie wyjawiają swoich celów i nigdy nie udzielają konkretnych odpowiedzi. Moim ulubionym przykładem jest kot z "Ostatniego Jednorożca" pióra Beagle'a.

W związku z kocią inteligencją i ich enigmatyczną wyższością, nietrudno domyślić się, dlaczego tak często występują one w jakimś powiązaniu z magią. W japońskim folklorze, gdy kot dożyje pewnego wieku, zamienia się w Bakeneko (kota-ducha) z dwoma ogonami i pionową postawą ciała oraz nadnaturalnymi mocami.

Celtycki kot Sidhe był istotą magiczną, ukazywaną jako czarny kot z białą plamką na piersi. Nie były one ani dobre, ani złe. W zależności od humoru mogły stanowić zagrożenie dla domu lub czuwać nad nim. Od Kota z Cheshire w "Alicji w Krainie Czarów", po Grimalkina w "Żelaznym Dworze" koty zawsze towarzyszyły bohaterowi jako przewodnicy, ze swoich własnych, nieprzeniknionych powodów. Cóż, taka już kocia natura.

Kot jest najlepszym przyjacielem... wiedźmy

Jednak nie wszystkie społeczności wiązały koty ze szczęściem czy dobrą magią. Czarne koty były przecież symbolem nieszczęścia, zwłaszcza jeśli wasze drogi się skrzyżowały. W średniowieczu wierzono, że koty pracowały dla Szatana. Razem ze szczurami dzielą pogłoskę o tym, jakoby były odpowiedzialne za Czarną Śmierć, czego rezultatem w XIV wieku były masowe zabójstwa tych zwierząt.

Koty często obrazowane były jako towarzysze wiedźm, które asystowały im przy magicznych obrzędach. Przykładem na to może być chociażby "Makbet" Szekspira, w którym kot Graymalkin pełni właśnie taką rolę. Na początku w kulturach zachodnich tacy towarzysze portretowani byli jako niebezpieczne i nikczemne stworzenia. Później jednak literatura fantasy przedstawiła wiedźmy jako postacie sympatyczne, a ich koci towarzysze stali się inteligentnymi, czasem figlarnymi, ale generalnie dobrymi stworzeniami. W większości współczesnych książek fantasy koty towarzyszące wiedźmom są ich atrybutem, jednak nadal pozostają jedynie zwierzętami, bez zbędnych mocy nadnaturalnych czy wybitnej inteligencji.

Koty wiedźm są częstymi motywami w gatunku fantasy, z Greebo, kotem Niani Ogg (seria "Świata Dysku" T. Pratchetta) i Salemem, kotem Sabriny (w "Sabrinie – nastoletniej czarownicy") jako moimi ulubionymi. Ten drugi ukazuje nam możliwość przemieniania się czarownic w swoich towarzyszy bądź ich opętanie. Salem jest przecież czarnoksiężnikiem zmienionym w kota przez Radę Czarownic za próbę przejęcia kontroli nad światem.

A jaki jest wasz ulubiony szczur lub kot w fantastyce?

Źródło: fantasy-faction.com